Odpowiedzialność karna nieletnich a wiek sprawcy

Odpowiedzialność karna nieletnich a wiek sprawcy

Zgodnie z Kodeksem karnym za popełnione przestępstwa mogą odpowiadać tylko osoby, które ukończyły 17 lat. W przypadku osób młodszych stosuje się przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Są jednak sytuacje, kiedy nieletni odpowiada jak osoba dorosła. Dotyczą one najcięższych przestępstw, takich jak zabójstwo, zgwałcenie czy spowodowanie poważnego uszczerbku na zdrowiu. Jaka jest odpowiedzialność karna nieletnich i jakie środki wobec nich może zastosować sąd rodzinny?

Zacznijmy od wyjaśnienia, kim według polskiego prawa, jest osoba nieletnia. Według Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 1982 nr 35 poz. 228 z późn. zm.) mianem nieletnich określa się osoby, które w wieku od 13 do 17 lat popełniają czyn karalny, ale również osoby, które nie ukończyły 18. roku życia i są zagrożone demoralizacją. Przepisy ustawy będą stosowane także w stosunku do osób przed 21. rokiem życia, wobec których stosuje się środki wychowawcze i poprawcze.

Odpowiedzialność karna powyżej 13. roku życia

Jak widzimy, odpowiedzialność karna nieletnich jest uzależniona od ich wieku. Wyraźną cezurą jest w tym przypadku 13. rok życia. Czyny zabronione popełnione przez młodszych sprawców będą traktowane przez sąd jako przejaw demoralizacji, w związku z czym mogą zostać zastosowane środki wychowawcze przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Środki te stosuje się zasadniczo wobec nieletnich dopuszczających się czynu zabronionego między 13. a 17. rokiem życia, są jednak pewne wyjątki.

Kiedy nieletni odpowiada jak osoba dorosła?

Przepisy wyszczególniają przypadki, w których osoba, która ukończyła 15 lat może odpowiadać za popełnione przestępstwo. Dzieje się tak, gdy nieletni dopuści się następujących czynów:

• zamach na życie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
• zabójstwo,
• umyślne ciężkie uszkodzenie ciała;
• umyślne spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń (pożar, zawalenie się budowli etc.)
• umyślne sprowadzenie katastrofy w komunikacji,
• przejęcie kontroli nad statkiem wodnym lub powietrznym przez sprawcę stosującego; podstęp, gwałt na osobie lub groźbę bezpośredniego użycia takiego gwałtu;
• zgwałcenie ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą,
• czynna napaść na funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej skutkująca ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu
• wzięcie lub przetrzymanie zakładnika;
• rozbój.

Jeżeli okoliczności zdarzenia, a także stopień rozwoju i warunki osobiste nieletniego sprawcy powyżej 15. roku życia zostaną uznane za zasadne, może on odpowiadać w tych sytuacjach, jak osoba dorosła. Dzieje się tak zwłaszcza, gdy zastosowano już wobec niego środki wychowawcze lub poprawcze, które okazały się nieskuteczne. Odpowiedzialność karna nieletnich zależy więc nie tylko od ich wieku, ale również popełnionego czynu i stopnia demoralizacji.

W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają

Jaka kara może zostać wymierzona nieletniemu za popełnienie przestępstwa?

Wróćmy jednak do sytuacji, kiedy nieletni nie odpowiada jak osoba dorosła. Jakie środki wychowawcze i poprawcze może zastosować wobec niego sąd rodzinny? Może on:

1. udzielić upomnienia;
2. zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
3. ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4. ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego;
5. zastosować nadzór kuratora;
6. skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7. orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8. orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9. orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
10. orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11. zastosować inne środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.