Dozór elektroniczny - jak to działa?

Dozór elektroniczny (SDE) pozwala skazanemu na odbycie orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności w domu. Taka osoba jest wówczas zobowiązana do noszenia specjalnej opaski z nadajnikiem, która połączona jest z urządzeniem monitorującym zainstalowanym w miejscu jego zamieszkania. Jak to działa w praktyce? Kiedy należy złożyć wniosek o dozór elektroniczny i co jeszcze trzeba na ten temat wiedzieć? Na te i wiele innych pytań odpowiemy w niniejszym artykule. 

 

Dla kogo dozór elektroniczny i kiedy się go stosuje?

 

Dozór elektroniczny jest możliwy do zastosowania tylko w ściśle określonych i uzasadnionych przypadkach. Zgodnie z treścią art. 43la § 1 kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.), Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki:

1. wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego (czyli skazany nie jest multirecydywistą);
2. odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary;
3.  skazany posiada określone miejsce stałego pobytu;
4.  osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3 k.k.w.;
5. odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1 k.k.w.

 

Tak więc pierwszym warunkiem udzielenia przez Sąd zgody na obywanie kary w SDE jest fakt orzeczenia wobec skazanego kary pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 1 roku i 6 miesięcy (łącznie 18 miesięcy) albo orzeczenia kary pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy.

 

Nie ma przy tym znaczenia czy jest to kara bezwzględnego pozbawienia wolności czy też kara, która była początkowo zawieszona a później zarządzono jej wykonanie. Najważniejszym w tym wypadku jest warunek jej orzeczenia w powyżej podanym wymiarze.  Co ważne nie musi być to „tradycyjna” kara pozbawienia wolności ale również może dotyczyć zastępczej kary pozbawienia wolności orzeczonej za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe a także karę pozbawienia wolności orzekane wraz z karą ograniczenia wolności w trybie art. 37b i art. 87 § 2 kodeksu karnego.

 

Przepisy (art. 43la § 6 k.k.w.) pozwalają również na skorzystanie z dobrodziejstwa SDE w sytuacji, gdy skazanemu wymierzono dwie lub więcej kar pozbawienia wolności, które nie podlegają łączeniu i które skazany ma odbyć kolejno. W tym jednak przypadku warunek jest analogiczny jak na wstępie- ich suma nie może przekroczyć 18 miesięcy bądź suma kar jest niższa niż 3 lata a skazanemu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy. Aby to było możliwe żadna z powyższych kar nie mogą być orzeczona za przestępstwo popełnione w warunkach przewidzianych w art. 64 § 2 kodeksu karnego (multirecydywa).

 

Możliwe jest również skorzystanie z SDE przez skazanego, który jest już w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności (art. 43la § 3 k.k.w.)

 

 

Kiedy złożyć wniosek o dozór elektroniczny? 

 

Należy pamiętać, że wniosek o dozór elektroniczny wraz z uzasadnieniem powinno się składać zaraz po uprawomocnieniu wyroku. Trzeba go złożyć za pośrednictwem poczty lub złożyć osobiście we właściwym Sądzie penitencjarnym.  Wniosek taki –oprócz skazanego- może również złożyć obrońca skazanego jak również prokurator, sądowy kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego,

 

Po dopełnieniu wszelkich formalności nasuwa się kolejne pytanie: ile trwa decyzja o dozór elektroniczny? Według przepisów czas oczekiwania wynosi do 30 dni od dnia złożenia wniosku. 

 

Jak napisać wniosek o dozór elektroniczny? 

 

Procedura nie jest trudna. We wniosku należy wskazać sąd do którego kierowany jest wniosek, oznaczenie oraz adres osoby wnoszącej wniosek, jej numer telefonu, telefaksu i adres poczty elektronicznej lub oświadczenie o ich nieposiadaniu. Ponadto należy podać sygnaturę sprawy, wskazać konkretny prawomocny wyrok wraz z datą jego wydania, informację o rozpoczęciu lub nierozpoczęciu odbywania kary oraz należy wniosek uzasadnić. W uzasadnieniu należy przede wszystkim wykazać, że skazany spełnia warunki udzielenia mu zgody na wykonywanie dozoru opisane w art. 43la k.k.w. Warto również od razu przedłożyć oświadczenia wszystkich osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących ze skazanym o wyrażenie zgody na wykonywanie wobec skazanego w miejscu zamieszkania kary w systemie dozoru elektronicznego a także proponowanego harmonogramu wykonywania kary uwzględniającego godziny pracy czy konieczności wyjścia na zakupy. Po złożeniu wniosku sąd penitencjarny weryfikuje warunki techniczne w miejscu stałego pobytu skazanego. Jest to bardzo istotny element postępowania w przedmiocie zgody na SDE, gdyż w przypadku braku właściwych warunków technicznych złożony wniosek zostanie pozostawiony bez rozpoznania.

 

Jeżeli jednak sprawdzenie powyższego zakończy się pozytywnie, wówczas zostanie wyznaczony termin posiedzenia na którym sąd penitencjarny wysłucha skazanego lub jego obrońcę bądź też sądowego kuratora zawodowego, jeśli to on składał wniosek o zezwolenie.

 

Postanowienie w przedmiocie dozoru elektronicznego

W przypadku pozytywnego rozpoznania złożonego wniosku sąd penitencjarny wyda postanowienie udzielające skazanemu zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. W takim postanowieniu sąd określa:

1. konkretny lokal w którym skazany będzie odbywał karę,
2. rodzaj lub sposób wykonywania nałożonych na skazanego przez sąd penitencjarny dodatkowych  obowiązków (np. powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, informowania kuratora o przebiegu kary, przestrzegania porządku prawnego)
3. rodzaj podlegających zainstalowaniu środków technicznych.
4. określa  przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na okres nieprzekraczający 12 godzin dziennie, w szczególności w celu:

• świadczenia pracy;
• wykonywania praktyk religijnych lub korzystania z posług religijnych;
• sprawowania opieki nad osobą małoletnią, osobą niedołężną lub chorą;
• kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania twórczości własnej;
• korzystania z urządzeń lub zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych;
• komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42 k.k.w.;
• komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1 k.k.w.;
• utrzymywania więzi z rodziną lub innymi bliskimi osobami;
• korzystania z opieki medycznej lub udziału w terapii;
• dokonania niezbędnych zakupów.

 

Ponadto sad w postanowieniu  wyznacza termin i określa sposób zgłoszenia przez skazanego podmiotowi dozorującemu gotowości do zainstalowania rejestratora stacjonarnego lub przenośnego lub nadajnika. Termin ten nie może być dłuższy niż 24 godziny od zwolnienia skazanego z zakładu karnego, a w przypadku przebywania na wolności – nie dłuższy niż 24 godziny od ogłoszenia lub doręczenia skazanemu postanowienia o rozpoczęciu dozoru elektronicznego

 

Nieuwzględnienie wniosku o dozór elektroniczny

 

Jeśli sąd niewzględni wniosku, pozostaje złożenie zażalenia do Sądu Apelacyjnego. Można to zrobić w ciągu 7 dni od dnia publikacji lub doręczenia postanowienia o odmowie udzielenia zezwolenia na SDE. W przypadku uprawomocnienia się postanowienia o odmowie kolejny wniosek można złożyć najwcześniej po upływie 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia o odmowie.

 

Prawa i obowiązki skazanego odbywającego karę w trybie dozoru elektronicznego

 

Prawa i obowiązki skazanego, któremu udzielono zgody na dozór elektroniczny określa art. 43n k.k.w. Stanowi on, że skazany wobec którego wykonywany jest dozór elektroniczny, ma obowiązek:

1. nieprzerwanie nosić nadajnik;
2. dbać o powierzone mu środki techniczne, w tym zwłaszcza chronić je przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku, oraz zapewniać ich stałe zasilanie energią elektryczną;
3. udostępniać podmiotowi dozorującemu powierzone środki techniczne do kontroli, naprawy lub wymiany na każde żądanie tego podmiotu, w tym również umożliwiając pracownikom tego podmiotu wejście do pomieszczeń, w których skazany przebywa, lub na nieruchomość stanowiącą jego własność lub będącą w jego zarządzie;
4. udzielać prezesowi sądu lub upoważnionemu sędziemu, sądowemu kuratorowi zawodowemu, podmiotowi dozorującemu i podmiotowi prowadzącemu centralę monitorowania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiać się na wezwania sędziego i kuratora.

 

Ponadto skazany  ma obowiązek:

1. pozostawać we wskazanym przez sąd miejscu w wyznaczonym czasie;
2. odbierać połączenia przychodzące do rejestratora stacjonarnego;
3. umożliwiać sądowemu kuratorowi zawodowemu wejście do mieszkania lub na nieruchomość, gdzie zainstalowano rejestrator;
4. udzielać osobom upoważnionym, na ich żądanie, wyjaśnień.

 

Zezwolenie na opuszczenie miejsca wykonywania kary w formie dozoru elektronicznego

 

W przypadkach szczególnie ważnych dla skazanego, uzasadnionych względami zdrowotnymi, rodzinnymi lub osobistymi, sądowy kurator zawodowy może zezwolić skazanemu na opuszczenie miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego na okres nieprzekraczający jednorazowo 7 dni, w miarę potrzeby w asyście osoby najbliższej lub osoby godnej zaufania, niezwłocznie informując o tym prezesa sądu, upoważnionego sędziego lub sędziego penitencjarnego i wprowadzając tę informację do systemu komunikacyjno-monitorującego.

 

Zezwolenie takie  może być jednak cofnięte, jeżeli po jego udzieleniu pojawiły się informacje lub okoliczności uzasadniające obawę, że skazany w okresie zezwolenia może naruszyć porządek prawny.

 

Przerwa w dozorze elektronicznym

 

Jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne lub osobiste, sąd penitencjarny może zarządzić przerwę w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego. Do względów zdrowotnych należy zaliczyć zwykle takie choroby, które wymagają opuszczenia miejsca dozoru na dłuższy czas celem podjęcia leczenia np. w szpitalu. Ważne względy osobiste to zaś takie, które wymagają pilnej interwencji skazanego. Może  to być np. konieczność osobistej opieki nad ciężko chorym członkiem rodziny czy potrzeba pomocy w celu likwidacji skutków klęski żywiołowej, które dotknęły gospodarstwo skazanego.

 

Sąd może odwołać przerwę w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego w razie ustania przyczyny, dla której została zarządzona, lub w wypadku gdy skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim została zarządzona, albo rażąco narusza porządek prawny.

 

Odinstalowanie rejestratora stacjonarnego lub usunięcie nadajnika

 

W przypadku niecierpiącym zwłoki, z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego, sądowy kurator zawodowy może wyrazić zgodę na odinstalowanie rejestratora stacjonarnego lub usunięcie nadajnika. Warto podkreślić, że zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego nie dotyczy tylko skazanego ale może dotyczyć każdego innego człowieka np. osoby współzamieszkującej ze skazanym.

 

Po tym, gdy kurator wyrazi zgodę na odinstalowanie rejestratora lub usunięcie nadajnika, prezes sądu lub upoważniony sędzia w terminie 7 dni od wyrażenia takiej zgody zarządza ponowne zainstalowanie rejestratora lub założenie nadajnika albo występuje do sądu o zarządzenie przerwy w wykonaniu kary.

 

 Po ustaniu przyczyny usunięcia urządzenia lub nadajnika prezes sądu lub upoważniony sędzia lub sędzia penitencjarny, na wniosek sądowego kuratora zawodowego, zarządza jego ponowne zainstalowanie lub założenie.

 

Zmiana miejsca wykonywania dozoru elektronicznego

 

Ustawodawca przewidział prawo do wnioskowania przez skazanego zmiany miejsca wykonywania dozoru elektronicznego.  Należy jednak pamiętać, że sąd penitencjarny przychyli się do takiego wniosku tylko w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami.

 

Ponadto w uzasadnionych przypadkach sąd penitencjarny może zmieniać przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu. W uzasadnionych przypadkach, gdy niezbędne jest szybkie dokonanie zmiany, przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia mogą zostać zmienione również w drodze decyzji sądowego kuratora zawodowego, który niezwłocznie informuje o tym sędziego penitencjarnego i wprowadza informacje do systemu komunikacyjno-monitorującego. Sąd penitencjarny może uchylić zmiany wprowadzone przez sądowego kuratora zawodowego albo dokonać w nich własnej zmiany.

 

Uchylenie zezwolenia na wykonywanie kary w trybie dozoru elektronicznego

 

Sąd penitencjarny ma prawo uchylenia udzielonego zezwolenia na odbywanie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Będzie to mieć miejsce wówczas, gdy:

1. skazany nie zachowa wyznaczonego terminu na zgłoszenie upoważnionemu podmiotowi dozorującemu gotowości do zainstalowania rejestratora stacjonarnego lub uchyla się od niezwłocznego zainstalowania przez podmiot dozorujący rejestratora lub od założenia nadajnika;
2. skazany, odbywając karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, naruszył porządek prawny, w szczególności popełnił przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub uchyla się od wykonania obowiązków związanych z dozorem elektronicznym lub innych nałożonych obowiązków, orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku;
3. odwołano przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego z powodu innego niż ustanie przyczyny, dla której przerwa została udzielona;
4. skazany w czasie wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego został osadzony w zakładzie karnym w związku z zastosowaniem tymczasowego aresztowania lub wykonaniem kary w innej sprawie.
    

Sąd penitencjarny w przypadku wystąpienia powyższych przypadków może odstąpić od uchylenia zezwolenia tylko w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami.

 

Sąd penitencjarny może również uchylić zezwolenie na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli skazany korzystający z zezwolenia na czasowe opuszczenie miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego nie powrócił do określonego miejsca w wyznaczonym czasie.

 

 W razie uchylenia zezwolenia na odbywanie kary w trybie SDE sąd penitencjarny orzeka o tym, w jakim zakresie karę pozbawienia wolności należy uznać za wykonaną, uwzględniając zaliczenie na poczet kary okresu objętego systemem dozoru elektronicznego a także poleca doprowadzić skazanego do zakładu karnego.

 

W razie uchylenia zezwolenia na odbycie przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego ponowne udzielenie zezwolenia na odbycie kary w tym systemie jest niedopuszczalne w tej samej sprawie.