Przedawnienie karalności przestępstwa

W polskim prawie istnieje pojęcie przedawnienia przestępstwa, czyli okresu, po którym sprawca nie podlega karze. Przedawnienie karalności zwykle liczone jest od momentu popełnienia przestępstwa. Kiedy przestępstwo ulega przedawnieniu? Jakie przestępstwa nie ulegają przedawnieniu? Jaki związek z przedawnieniem karalności ma pandemia Covid-19? Na te i inne pytania znajdą Państwo odpowiedzi w poniższym wpisie.

Kiedy przestępstwo się przedawnia?

W zależności od kategorii czynu przedawnienie przestępstwa ma miejsce po upływie okresu od 5 do 30 lat (art. 101 § 1 k.k.). Należy przy tym pamiętać, że:

• W przypadku czynu karanego karą pozbawienia wolności na okres powyżej 5 lat okres przedawnienia wynosi 15 lat.
• W przypadku czynu karanego karą pozbawienia wolności na okres powyżej 3 lat okres przedawnienia wynosi 10 lat.
• W pozostałych przypadkach minimalny okres przedawnienia wynosi 5 lat.

Najcięższe gatunkowo przestępstwa, czyli zbrodnie przedawniają się natomiast po 20 latach. Wyjątkiem jest zbrodnia zabójstwa, która przedawnia się aż po 30 latach.

Przestępstwa, które nie ulegają przedawnieniu

Zgodnie z Kodeksem karnym (art. 105 k.k.) oraz Konstytucją RP (art. 42) przedawnienie karalności nie dotyczy najcięższych przestępstw. Jakie przestępstwa się nie przedawniają?

• Zbrodnie przeciwko ludzkości i zbrodnie wojenne - wynika to bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a konkretnie z podpisanej przez Polskę konwencji ONZ.
• Zbrodnie przeciwko pokojowi.
• Najcięższe umyślne przestępstwa, takie jak m.in: zabójstwo, ciężki uszczerbek na zdrowiu, popełnione przez funkcjonariusza publicznego, jeśli są związane z jego obowiązkami służbowymi.

Wydłużenie okresu przedawnienia

W niektórych przypadkach przedawnienie przestępstwa może ulec wydłużeniu (art. 102 k.k.). Ma to miejsce w przypadku wszczęcia postępowania przeciwko podejrzanemu w okresie trwania podstawowego czasu przedawnienia. Kiedy przestępstwo ulega przedawnieniu, gdy ma miejsce taka sytuacja? Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi w Kodeksie Karnym w 2016 roku do podstawowego okresu przedawnienia karalności doliczanych jest 10 lat. Wyjątek stanowi przestępstwo z oskarżenia prywatnego, dla którego jest to 5 lat.

Przedawnienie karalności przestępstw z oskarżenia prywatnego

Nieco inaczej prezentują się przepisy dotyczące przedawnienia przestępstwa z oskarżenia prywatnego (art. 101 § 2 k.k.).. Ma to miejsce po roku od momentu uzyskania przez pokrzywdzonego wiedzy dotyczącej tożsamości sprawcy. Nie może to jednak nastąpić później niż po upływie 3 lat od popełnienia przestępstwa.

Przedawnienie przestępstw popełnionych na szkodę małoletniego

Ustawodawca wprowadził odrębną zasadę dla biegu okresów przedawnienia dla

przestępstw popełnionych na szkodę małoletniego. W przypadku popełnienia:

• występków przeciwko życiu i zdrowiu, popełnionych na szkodę małoletniego, zagrożonych karą, której górna granica przekracza 5 lat pozbawienia wolności,
• przestępstw określonych w rozdziale XXV kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności), popełnionych na szkodę małoletniego albo gdy treści pornograficzne obejmują udział małoletniego

przedawnienie karalności przestępstwa nie może nastąpić przed ukończeniem przez niego 30. roku życia

Przedawnienie przestępstw w czasie pandemii Covid-19

Wprowadzona w okresie trwającej epidemii COVID-19 ustawa z dnia 20 kwietnia 2021 r. o zamianie ustawy- Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1023) wprowadziła nowelizację ustawy z dnia 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 1842, z późn.zm.). Dodany został wówczas art. 15zzr(1), który stanowi, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Okresy wstrzymania biegu przedawnienia liczą się od dnia od dnia 14 marca 2020 r. - w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, oraz od dnia 20 marca 2020 r. - w przypadku stanu epidemii.

W przypadku popełnienia czynu zabronionego w powyższym okresie, przedawnienie karalności zacznie swój bieg dopiero po 6 miesiącach od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.

Co również istotne wprowadzony nowelizacją art. 7 stanowi, że do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy oraz kar orzeczonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął. To oznacza, że w przypadku przestępstw popełnionych przed dniem 14 marca 2020 r., biegnący już wówczas termin przedawnienia został na czas epidemii „zamrożony”.

W związku z faktem, że w dniu 14 czerwca 2023 r. zostało wydane rozporządzenie Ministra Zdrowia, na mocy którego z  dniem 1 lipca 2023 r. odwołano na  obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stan zagrożenia epidemicznego w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2, to terminy przedawnienia będą biec dalej od 2 stycznia 2024 r.