Wznowienie postępowania karnego – kiedy postępowanie możne zostać wznowione?

Polskie prawo umożliwia wznowienie postępowania karnego. Procedura ta opisana w rozdziale 56 kodeksu postępowania karnego ma na celu umożliwienie skazanemu  oczyszczenie z zarzutów w ściśle określonych przypadkach. Należy jednak pamiętać, że jest to, podobnie jak kasacja, nadzwyczajny środek zaskarżenia, a żeby go zastosować, muszą istnieć podstawy prawne wznowienia postępowania.

Podstawy prawne wznowienia postępowania

Wniosek o wznowienie postępowania co do zasady składa strona postępowania, ale możliwe jest również podjęcie postępowania z urzędu. Podstawy prawne wznowienia postępowania karnego są ściśle określone w przepisach i zależą od tego, czy procedura ma się odbywać na korzyść czy na niekorzyść oskarżonego.

Podstawy prawne wznowienia postępowania na korzyść oskarżonego to:

1. Sytuacja, w której Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie;
2. Ujawniają się nowe, nieznane wcześniej sądowi, fakty lub dowody, które wskazują na to, że:

• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

3.  Jeżeli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia
4. Sytuacja, w której zapadnie rozstrzygnięcie organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską i wynika z niego taka potrzeba;
5. jeżeli sprawę rozpoznano pod nieobecność oskarżonego, któremu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy albo doręczono je w inny sposób niż osobiście, gdy wykaże on, że nie wiedział o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność.
6. w razie ujawnienia się jednego z uchybień wymienionych w art. 439 § 1 pkt 9-11 k.p.k. tj.

• zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 k.p.k. (oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, sprawca nie podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie, zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie)).
• oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k. lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;
• sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

Podstawy prawne wznowienia postępowania na niekorzyść oskarżonego to:

1. Sytuacja, gdy skazany, do którego zastosowano przepis art. 60 § 3 lub 4 Kodeksu karnego lub art. 36 § 3 Kodeksu karnego skarbowego, nie potwierdził ujawnionych przez siebie informacji w postępowaniu karnym;
2. Istnieją okoliczności umożliwiające tzw. umorzenie absorpcyjne.
3. Stwierdzone zostały uchybienia wymienione w art. 439 § 1 pkt 1-8 k.p.k.

Jeszcze inną okoliczność stanowi wznowienie umorzonego postępowania przygotowawczego w sprawie karnej. Umorzone takie może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego (art. 327 k.p.k.)

Wniosek o wznowienie postępowania karnego prawomocnie zakończonego

Jak wspomnieliśmy, wznowienie postępowania karnego następuje z reguły na wniosek strony (w razie jej śmierci wniosek może złożyć osoba najbliższa), jednak można je podjąć także z urzędu.

Jeżeli mówimy o wznowieniu postępowania karnego na korzyść oskarżonego, to w zasadzie ustawa nie określa terminu, w którym można złożyć wniosek. Może być on złożony o każdym czasie. Jedynie w przypadku gdy sprawę rozpoznano pod nieobecność oskarżonego, któremu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy albo doręczono je w inny sposób niż osobiście, gdy wykaże on, że nie wiedział o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność, to termin do złożenia wynosi miesiąc od dnia, w którym dowiedział się o zapadłym wobec niego orzeczeniu.

Inaczej jest natomiast w przypadku podjęcia postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego. W takim przypadku wznowienie postępowania będzie niedopuszczalne po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Trzeba pamiętać, że z wnioskiem o wznowienie postępowania związany jest tzw. przymus adwokacki, czyli obowiązek zastąpienia strony przez profesjonalnego pełnomocnika. Ma to zapewnić stronie skuteczną pomoc prawną. Z tego powodu nie istnieje jeden wzór wniosku o wznowienia postępowania karnego, ponieważ jest to pismo wymagające specjalistycznej wiedzy. Wiele osób zastanawia się, do jakiego sądu złożyć wniosek o wznowienie postępowania karnego. Co do zasady, to w kwestii wznowienia postępowania orzeka sąd okręgowy, zaś w kwestii wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem sądu okręgowego - sąd apelacyjny. Jeżeli postępowanie zakończyło się orzeczeniem sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego, to wówczas właściwym będzie Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów.