Zastępcza kara pozbawienia wolności

System prawa w Polsce jest dość złożony. Dla wielu osób może być zaskoczeniem fakt, że w pewnych okolicznościach można trafić do więzienia nawet w sytuacji, gdy taka kara nie została orzeczona w wyroku. W niniejszym artykule wyjaśnimy powyższe kwestie. Zapraszamy do lektury!

 

Zastępcza kara pozbawienia wolności za nieuiszczoną karę grzywny

 

Bywają sytuacje, że osoba skazana na karę grzywny nie jest w stanie jej uiścić. Grzywna taka może być orzeczona jako jedyna kara za popełnione przestępstwo (grzywna samoistna) bądź też może być orzeczona obok kary pozbawienia wolności (grzywna kumulatywna).

 

Po uprawomocnieniu się wyroku skazany winien uiścić grzywnę jednorazowo natomiast w przypadku, gdy jej natychmiastowe wykonanie pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki, sąd –zgodnie z treścią art. 49 kodeksu karnego wykonawczego- na wniosek skazanego może rozłożyć grzywnę na raty na czas nieprzekraczający 1 roku (w przypadkach szczególnych i wyjątkowych- na okres do 3 lat).

 

W sytuacji, gdy skazany nie uiści grzywny w wyznaczonym przez sąd terminie, zostanie wszczęta egzekucja komornicza. Gdy i ona nie przyniesie skutku wówczas sąd może zdecydować się zamienić grzywnę na prace społecznie użyteczne bądź nawet na karę pozbawienia wolności.

 

Zamiana kary grzywny na prace społeczne

 

Jeżeli egzekucja grzywny, która nie przekracza 120 stawek dziennych (bądź 240.000 złotych, gdy grzywna orzeczona jest kwotowo) lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna, wówczas może dojść do zamiany kary grzywny na pracę społecznie użyteczne (art. 45 k.k.w.).

 

W wypadkach takich jak wskazano powyżej, sąd może zamienić skazanemu grzywnę na pracę społecznie użyteczną przy przeliczeniu, że 10 stawek dziennych grzywny jest równoważnych 1 miesiącowi pracy społecznie użytecznej, z zaokrągleniem, w górę, do pełnego miesiąca. Jeżeli zaś wymierzona grzywna została określona kwotowo, to 1 miesiąc pracy jest równoważny grzywnie w kwocie do 20.000 złotych.

 

Pracę społecznie użyteczną określa się w miesiącach oraz ustala wymiar godzin pracy od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

 

Istotna jest tutaj partykuła „może”, która oznacza, że to czy kara grzywny zostanie zamieniona na prace społecznie użyteczne czy na zastępczą karę pozbawienia wolności zależy wyłącznie od sądu badającego dane okoliczności sprawy.

 

Zamiana kary grzywny na karę pozbawienia wolności

 

Zamiana nieuiszczonej kary grzywny na prace społecznie użyteczne nie jest zasadą. Może się bowiem zdarzyć, że prace te zostaną zamienione na zastępczą karę pozbawienia wolności.

 

Zgodnie z treścią art. 46 § 1 k.k.w. sąd zarządzi wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w szczególności, gdy:

 

• skazany oświadczy, że nie wyraża zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej zamienionej albo uchyla się od jej wykonania.

 

Nie ulega wątpliwości, że w przypadku gdy skazany odmówi podjęcia pracy społecznie użytecznej, to sąd nie będzie mieć innego wyboru jak tylko zamienić grzywnę na karę pozbawienia wolności. Podobnie sytuacja się przedstawia, gdy skazany korzystając już wcześniej z możliwości „odrobienia” grzywny za pomocą prac społecznych uchyla się od nich i nie chce ich wykonywać. Warto podkreślić, że pod pojęciem „uchylania się” należy rozumieć wszelkie formy utrudniania wykonywania tych prac np. niesumienność czy nieprzestrzeganie dyscypliny.

 

• zamiana grzywny na pracę społecznie użyteczną jest niemożliwa lub niecelowa.

 

Pierwszy przypadek zachodzi zwykle wtedy, gdy orzeczona grzywna przekracza 120 stawek dziennych lub kwotę 240 000 zł bądź skazany jest już pozbawiony wolności (np. do innej sprawy). Drugi zaś przypadek zajdzie wtedy, gdy skazany będzie np. ciężko chory i jest stan zdrowia nie pozwoli na świadczenie pracy społecznej.

 

Zarządzając wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności sąd przelicza grzywnę następująco:

1 dzień pozbawienia wolności = 2 stawki dzienne grzywny (przy grzywnie wymierzonej w stawkach dziennych)

1 dzień pozbawienia wolności = od 20 do 4000 zł (przy grzywnie wymierzonej kwotowo).

 

Poza tym sąd przy przeliczeniu grzywny na karę pozbawienia wolności bierze pod uwagę aktualną wysokość pozostałej do zapłaty grzywny. Zatem jeżeli część z niej została już ściągnięta w drodze egzekucji albo część z niej została wykonana w formie pracy społecznie użytecznej, to ostateczny wymiar zastępczej kary pozbawienia wolności będzie proporcjonalnie niższy.

 

Jaki wymiar ma zastępcza kara pozbawienia wolności? 

 

Kara zastępcza nie może przekroczyć 12 miesięcy pozbawienia wolności, jak również górnej granicy kary pozbawienia wolności za dane przestępstwo. Ponadto jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy.

 

Wstrzymanie zastępczej kary pozbawienia wolności orzeczonej za grzywnę

 

Pomimo orzeczenia przez sąd zastępczej kary pozbawienia wolności skazany cały czas ma możliwość uniknięcia więzienia. Sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie się pracy społecznie użytecznej  i podda się rygorom z nią związanym (art. 48a k.k.w.). 

 

Co jednak istotne, to wstrzymanie wykonania kary jest wyłącznie fakultatywne. To sąd bowiem ostatecznie zdecyduje czy przychylić się do takiego wniosku czy też nie. 

 

Wstrzymanie następuje do czasu wykonania pracy społecznie użytecznej lub złożenia kwoty pieniężnej przypadającej jeszcze do uiszczenia tytułem grzywny.

 

Kara zastępcza a spłacenie grzywny

 

Od orzeczonych kar zastępczych (zarówno pozbawienia wolności jak i prac społecznie użytecznych) skazany ma możliwość uwolnienia się o każdym czasie. Musi jednak uiścić pozostałą do zapłaty grzywnę (art. 47 § 2 k.k.w.).  W przypadku tylko częściowego uiszczenia grzywny kara zastępcza zostaje zmniejszona w sposób odpowiadający stosunkowi kwoty zapłaconej do wysokości grzywny (art. 47 § 1 k.k.w.). 

 

Zamiana kary pozbawienia wolności na dozór elektroniczny

 

W sytuacji, gdy skazany nie ma środków na spłacenie pozostałej części grzywny i uwolnienia się od zastępczej kary pozbawienia wolności wówczas w grę wchodzi możliwość skorzystania z dobrodziejstwa instytucji systemu dozoru elektronicznego. Dozór taki jest bowiem możliwy do zastosowania w sytuacji m.in. gdy wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy (art. 43la § 1 pkt.1 k.k.w.). Maksymalny wymiar kary zastępczej kary pozbawienia wolności wynosi natomiast 12 lub 6 miesięcy.

 

W celu uzyskania zgody na odbycie kary pozbawienia wolności w trybie systemu dozoru elektronicznego skazany musi wystąpić do sądu penitencjarnego z właściwym wnioskiem.

 

Kara ograniczenia wolności a zastępcza kara pozbawienia wolności.

 

Opisane powyżej przypadki dotyczyły sytuacji, gdy pierwotnie orzeczoną karą była grzywna. Wówczas w przypadku jej nieuiszczenia sąd ma możliwość jej zamiany na prace społecznie użyteczne lub zastępczą karę pozbawienia wolności.

 

Co zatem w sytuacji jeżeli zasadniczą karą była kara ograniczenia wolności nie zaś grzywna a skazany uchyla się od jej odbywania?.

 

Odpowiedź jest prosta- wtedy sąd już bezpośrednio zamienia karę ograniczenia wolności na karę pozbawienia wolności przyjmujący przy tym przelicznik:

1 dzień zastępczej kary pozbawienia wolności = 2 dni kary ograniczenia wolności (art. 65 § 1 k.k.w.).

 

Jeżeli skazany wykonał już jakąś część kary ograniczenia wolności wówczas sąd dokona proporcjonalnego zmniejszenia kary pozbawienia wolności. 

 

Jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy. Wobec tego nie ma przeszkód, aby skazany mógł się ubiegać o możliwość odbycia tej kary w trybie systemu dozoru elektronicznego.

 

Skazany –podobnie jak w przypadku zastępczych kar orzekanych za niezapłaconą grzywnę- ma możliwość uniknięcia więzienia. Zgodnie z treścią art. 65a § 1 k.k.w. sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności i podda się rygorom z nią związanym. W przypadku przychylenia się do takiego wniosku wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności.

 

Co jednak istotne- możliwość wstrzymania wykonania kary zastępczej jest wyłącznie fakultatywna i to od danego sądu badającego sprawę będzie zależeć czy przychyli się do wniosku skazanego czy też nie.

 

Na postanowienia sądów dotyczących zarówno zamiany kary grzywny na prace społecznie użyteczne lub zastępczą karę pozbawienia wolności pozbawienia wolności, jak i w przypadku zamiany kary ograniczenia wolności na zastępczą karę pozbawienia wolności przysługuje zażalenie.