Zbrodnia popełniona w afekcie – co to znaczy?

Z pewnością większość osób słyszała sformułowanie: zbrodnia w afekcie. Co to znaczy?

Afekt jest to nic innego jak silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami. Klasycznym przykładem tego typu zbrodni jest uprzywilejowany typ zabójstwa opisany w art. 148 § 4 k.k. Oskarżony, który pozbawił w afekcie innego człowieka życia, może liczyć na łagodniejszy wymiar kary niż miałoby to miejsce w przypadku podstawowego typu zabójstwa. Mimo to nie każde wzburzenie będzie przez sąd uznane za afekt.

Zbrodnia lub zabójstwo popełnione w afekcie – czym jest afekt?

Jak już wspomniano wyżej przestępstwo w afekcie traktowane jest inaczej niż zbrodnia popełniona z zimną krwią, gdyż silne wzburzenie uważa się bowiem za okoliczność łagodzącą. To czym jest pojęcie „silnego wzburzenia” wyjaśnił Sąd Najwyższy już w 1933 r. w jednym z wyroków. Jest to bowiem „stan psychiczny, w którym procesy emocjonalne dominują nad intelektem do tego stopnia, że ograniczają funkcję kontrolną rozumu”. Pomimo upływu lat definicja ta jest wciąż aktualna i bywa przywoływana we współczesnych orzeczeniach.

Co o zabójstwie w afekcie mówi art. 148 k.k.?

Artykuł 148. Kodeksu karnego penalizuje zbrodnię zabójstwa, która w tzw. typie podstawowym zagrożona jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż lat 8, karą 25 lat pozbawienia wolności albo karą dożywotniego pozbawienia wolności. Jest to podstawowa sankcja karna za pozbawienie człowieka życia.

W przypadku zabójstwa w afekcie, które jest tzw. typem uprzywilejowanym czynu zabronionego (charakteryzującym się zmniejszoną szkodliwością społeczną), podlega znacznie łagodniejszej sankcji karnej. Zatem sprawca działający pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami będzie podlegać karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Nie każde silne wzburzenie sprawcy to działanie w afekcie

Mimo takiej wykładni prawa, nie każdy rozumie, co to jest zabójstwo w afekcie. Jak tłumaczyć stan silnego wzburzenia i czym są usprawiedliwione okoliczności? Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy sięgnąć do bardzo bogatego w tym zakresie orzecznictwa. Jak trafnie wskazał w wyroku Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z dnia 29.10.2018 r., sygn. akt II AKa 384/18), stan silnego wzburzenia będzie charakteryzować się tym, że „gwałtownie i z niezwykłą siłą burzy równowagę psychiczną, sprawiając, że sfera emocjonalna zaczyna dominować nad kontrolną funkcją rozumu”. Na tej podstawie można wysnuć wniosek, że silne wzburzenie odnosi się do sfery emocji, które w chwili popełnienia zbrodni przejmują dominację nad rozumem człowieka i wytrącają go z równowagi na tyle, że nie kontroluje on swojego zachowania. Jest to więc stan psychiczny o charakterze fizjologicznym a nie patologicznym. Stan ten –co ważne- musi być ponadto usprawiedliwiony, czyli zasługiwać na pewne zrozumienie z punktu widzenia zasad moralnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12.10.2017 r., sygn. akt II AKa 122/17).

O tym, czy powody, przez które sprawca uległ wzburzeniu, były adekwatne do jego reakcji emocjonalnej, za każdym razem musi zdecydować sąd, gdyż „okoliczności usprawiedliwiające należy oceniać bardzo wnikliwie i wszechstronnie, zwracając szczególną uwagę na przebieg procesów psychicznych i emocjonalnych sprawcy, zachowanie się strony pokrzywdzonej a także jej warunki i właściwości osobiste” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29.05.2003 r., sygn. akt III KK 74/03). Z przyczyn powyższych działaniem w afekcie nie będzie na pewno dokonanie zabójstwa po jego uprzednim zaplanowaniu „na chłodno” czy też z lakonicznych przyczyn.